Odznaka 80 pułku piechoty

Odznaki pamiątkowe w Polsce zaczęto stosować już w drugiej połowie XIX wieku. Początkowo zadaniem tych najczęściej noszonych w klapie kieszeni na lewej piersi znaków, było utrwalanie polskości i podtrzymywanie na duchu narodu uciśnionego pod władzą zaborców. Podczas I Wojny Światowej służyły do podkreślania przynależności narodowej powstających po obydwu stronach linii frontu oddziałów. Pierwszą odznaką wojskową był tzw. "Parasol" z 1912 roku, nadawany absolwentom Tajnej Szkoły Związku Walki Czynnej. Pierwszą odznaką pułkową był "Krzyż Wytrwałości" z lipca 1916 roku - odznaka 6 Pułku Legionów Polskich. Co ciekawe, w 1917 roku rosyjskie władze wojskowe zaakceptowały noszenie odznak w formie orłów na kieszeniach kurtek, przez żołnierzy polskich w formacjach tworzonych w Rosji.
Z czasem odznaki zaczęły symbolizować nie tylko przynależność narodową, ale także informować o przynależności do różnych formacji, rodzajów broni i służb. W efekcie masowego rozpowszechniania tradycji tworzenia nowych odznak, Wojsko Polskie wprowadziło w 1919 roku obowiązek rejestracji odznak i ich regulaminów. Od 1921 roku wprowadzenie nowej odznaki wymagało uzyskania zatwierdzenia przez Sztab Generalny Naczelnego Dowództwa, które to ogłaszano w Dziennikach Rozkazów MSWojsk.

Zadaniem podstawowym odznaki pułkowej było integrowanie żołnierzy służących w danym pułku, oraz osób związanych z nim, zasłużonych, dbających o dobre imię i pielęgnujących jego tradycje.
Większość statutów, tzw. regulaminów podkreślała znaczenie odznaki. Oto przykłady: Odznaka jest widomym znakiem przynależności, nieskazitelnej służby w szeregach pułku oraz symbolem widocznej solidarności i współpracy żołnierskiej rozpoczętej i odbytej pod jednym sztandarem. [...] Celem nadawania odznaki pamiątkowej jest podniesienie powagi pułku na zewnątrz i dumy z przynależności do niego. [...] Celem podtrzymania tradycji, zespolenia i przywiązania do pułku oficerów i szeregowych czynnie służących, w stanie spoczynku i w rezerwie. [...] Ścisłej łączności pułku z szeregowymi odchodzącymi do rezerwy oraz oficerami i podoficerami zawodowymi odchodzącymi z pułku.

Odznaki nadawano żołnierzom w uroczystej formie, najczęściej w dniu Święta Pułku, której towarzyszyło wykonywanie przez orkiestrę marsza pułkowego, oraz prezentowanie broni przez oddziały.

Ważne: Odznaka pułku, oraz odznaka kampanii, bitwy, uczelni czy szkoły wojskowej nie była orderem!

Odznakę 80 Pułku Piechoty nazywaną "Krzyżem 80 PP" lub "Krzyżem 80 pułku strzelców Nowogródzkich" wprowadzono w 1921 roku. Zatwierdził ją Minister Spraw Wojskowych dnia 9 kwietnia 1921, co zostało potwierdzone w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 49, pod pozycją 872 w dniu 13 grudnia 1921 r. Regulamin odznaki zatwierdzono w 1930 roku, kiedy to zmieniony został orzeł na odznace, na wzór nowego godła państwowego z 1927 roku wg projektu profesora Zygmunta Kamińskiego. Rozkaz zatwierdzenia regulaminu został opublikowany dnia 20 stycznia 1930 roku w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 3, pod pozycją 26.

Odznaka 80 pp miała wymiary 39 x 39 mm. Podstawą był krzyż maltański pokryty czerwoną przezroczystą emalią z obramówką z białej emalii. W części centralnej krzyża umieszczony był srebrny orzeł zgodny z godłem narodowym wg wzoru z 1927 roku. Tło orła wykonane było z czerwonej przezroczystej emalii, a okrąg wokół orła o średnicy 17 mm obramowany był srebrną obwódką¹. Odznaka była jednoczęściowa, tłoczona w metalu.

Występowały dwa wzory odznaki: oficerska oraz żołnierska. Wersja żołnierska (dla żołnierzy szeregowych, ze względu na koszty zakupu odznaki które ponosili bezpośrednio żołnierze) mogła być wykonana bez użycia emalii - wyłącznie z metalu, a jako surowca można było użyć srebra lub tańszego tombaku. Wersja oficerska występowała wyłącznie w wersji srebro plus emalia.

Występowała także miniatura odznaki o powierzchni 16 mm², przeznaczona dla osób cywilnych związanych z pułkiem.

Zgodnie z regulaminem odznaki 80 pp, odznakę pamiątkową pułku nosi się umocowaną na śrubce na lewej piersi, u oficerów 4 cm poniżej guzika kieszeni górnej, u szeregowych na wysokości trzeciego guzika kurtki.

Ciekawostką związaną z odznaką 80 pp jest czerwony kolor emalii. Jest to jedyna odznaka w Wojsku Polskim od 1921 do 1939 roku, w której zastosowano ten kolor i według znawców tematu, nie jest znana przyczyna jego wyboru. Wszystkie pułki stosując emalię do pokrywania odznak, wybierając jej kolor nawiązywały bezpośrednio do tradycji danego pułku, a szczególnie do kolorów mundurów pułków z których się wywodziły, czy to z okresu I Wojny Światowej, czy okresów wcześniejszych Powstania Kościuszkowskiego, Listopadowego czy Styczniowego. Źródło koloru czerwonego w odznace 80 pp pozostaje na tę chwilę tajemnicą.


1 - wzór znajdujący się w Muzeum Wojska Polskiego, dostarczony do muzeum w 1938 roku przez dowództwo pułku, posiada srebrną obwódkę wokół orła, jednak wyciąg regulaminu odznaki z 1937 roku wskazuje, że obwódka powinna mieć kolor złoty.